Mutyzm wybiórczy – co to, objawy, terapia, diagnostyka, karty pracy

Mutyzm wybiórczy to poważne zaburzenie lękowe, polegające na tym, że dzieci lub dorośli nie są w stanie mówić w określonych sytuacjach społecznych (np. w pracy, szkole, na spotkaniach, na siłowni). Osoby cierpiące na SM mogą mieć trudności podczas rozmów z krewnymi, których spotkały tylko kilka razy lub z osobami, których nie znają dobrze. Jednak są w stanie komunikować się werbalnie bez najmniejszego problemu, gdy są wśród najbliższych znajomych lub rodziny. Najczęściej SM występuje u przedstawicielek płci żeńskiej.

Mutyzm wybiórczy – diagnoza

Mutyzm wybiórczy jest zwykle diagnozowana w dzieciństwie. Dość często współwystępuje z innymi zaburzeniami lękowymi, takimi jak lęk społeczny czy lęk separacyjny. Osobę z tym zahamowaniem behawioralnym można poznać po tym, że jej nieumiejętność mówienia to stan, który nie zmienia się w czasie i znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie. Dodatkowo nie nawiązuje ona kontaktu wzrokowego, komunikuje się w sposób niewerbalny oraz często komunikuje się za pośrednictwem innej osoby.

Diagnoza zwykle jest stawiana w wieku 3-8 lat, kiedy dzieci częściej wchodzą w interakcję z innymi ludźmi poza domem - mają kontakt z rówieśnikami, przedszkolankami. Aby postawić diagnozę należy obserwować daną osobę przez co najmniej miesiąc. Im szybsza diagnoza i wdrożenie leczenia, tym większe szanse, że dziecku nie będzie towarzyszyć mutyzm wybiórczy w dorosłości.

Mutyzm wybiórczy – karty pracy

To praktyczne narzędzie jest przeznaczone dla dzieci z mutyzmem wybiórczym, które komunikują się w sposób niewerbalny. Dzięki nim, dzieci są w stanie stopniowo przejść od gestów, poprzez nieskomplikowane krótkie zdania, do swobodnej komunikacji werbalnej. Karty pracy dla dzieci powinny być dostosowane do wieku, potrzeb i objawów mutyzmu wybiórczego, tak aby praca nad tą dolegliwością była zindywidualizowana. 

Ćwiczenia rozpisane w kartach pracy posiadają kilka szczebli, które niekiedy wymagają powtórzeń - w zależności od tego jakie postępy czyni dziecko. Najbardziej podstawowe ćwiczenia na najniższym szczeblu umożliwiają przejście z komunikacji za pomocą gestu do pojedynczych słów. Kolejny etap umożliwia przejście z pojedynczych słów do prostych zdań itd. A wszystkie te ćwiczenia opierają się na zasadach obciążenia komunikacyjnego. Warto też zwrócić uwagę na to, że zawarte w karcie pracy ćwiczenia logopedyczne pozwalają na przekierowanie uwagi dziecka. Dziecko zamiast skupiać się na procesie mówienia, koncentruje się na np. ćwiczeniach z użyciem języka i buzi, ćwiczeniach oddechowych itp. Pamiętajmy jednak o tym, że karty pracy nie rozwiążą całego problemu - są jednym z wielu narzędzi i metod leczenia i niezbędne będzie często także uwzględnienie terapii oraz pracę z maluchem w zaciszu domowym.

Objawy mutyzmu wybiórczego

Jeśli podejrzewasz u siebie lub u kogoś bliskiego mutyzm wybiórczy, zwróć uwagę, czy występują następujące objawy:

• w sytuacjach społecznych stajesz się nerwowy i jest ci niezręcznie,
• masz trudności z nawiązaniem kontaktu wzrokowego,
• jesteś w stanie swobodnie rozmawiać w domu z rodziną lub bliskimi, ale odbiera ci mowę, gdy jesteś poza domem wśród ludzi, których nie znasz dobrze lub wcale,
• w sytuacjach społecznych doświadczasz paraliżującego strachu,
• dopada cię bezruch ciała lub twarzy, gdy oczekuje się od ciebie interakcji z innymi,
• wolisz komunikować się w sposób niewerbalny, np. kiwając głową, wskazując coś palcem, pokazując coś na migi,
• w niektórych sytuacjach potrzebujesz do komunikacji zaufanej osoby, która przekaże to, co masz na myśli,
• w pracy lub w innym miejscu poza domem masz problemy z koncentracją i wykonywaniem zadań,
• masz trudności w nawiązywaniu nowych relacji,
• dodatkowo masz problemy ze snem,
• występują u ciebie dolegliwości fizyczne (np. wymioty, biegunka, ból głowy, duszność, ból brzucha).

Leczenie mutyzmu wybiórczego u dorosłych

Leczenie tej choroby polega na multidyscyplinarnym podejście, w którego skład wchodzi psychoterapia oraz terapia mowy. Ponadto badania naukowe wykazały pozytywne efekty połączenia technik behawioralnych i leków. Przed rozpoczęciem leczenia, specjalista przygotowuje plan leczenia uwzględniający indywidualne potrzeby pacjenta.

Mutyzm wybiórczy – terapia

Psychoterapia osób dorosłych obejmuje następujące formy:

• terapia behawioralna -  wykorzystuje ona techniki modyfikacji zachowania, a także pozytywne wzmocnienie, aby pomóc osobie zmniejszyć lęk, rozwinąć zdrowe umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach. Co ostatecznie ma skutkować większą pewnością siebie oraz rozwinięciem komfortu społecznego u danej osoby. Mutyzm wybiórczy u dorosłych da się zniwelować za pomocą terapii, o ile pacjent będzie miał motywację do pracy nad sobą i będzie twardo dążyć do celu,
• terapia poznawczo-behawioralna - ma ona na celu uświadomienie pacjentowi jego zmartwień i lęków, które prowadzą do zahamowania społecznego. Dzięki prawidłowej identyfikacji przyczyn mutyzmu wybiórczego, pacjent jest w stanie zastąpić nieprzystosowane myśli lub przekonania czymś bardziej pozytywnym lub realistycznym. W terapii poznawczo-behawioralnej wykorzystuje się również techniki modyfikacji zachowania, aby pomóc zmniejszyć lęk. Są one pomocne w rozwoju zdrowych umiejętności reagowania i radzenia sobie w miejscach, w których występuje wiele nieznanych pacjentowi osób. 

Aby zniwelować wpływ mutyzmu wybiórczego na funkcjonowanie osoby dorosłej, najbliżsi powinni także włączyć się do działania. Pomocne będzie np. podkreślanie pozytywnych cech osoby z mutyzmem oraz znalezienie możliwości, aby była w stanie je zaprezentować innym. Ważnym aspektem jest także częsta socjalizacja, czyli zwiększenie częstotliwości spotkań towarzyskich, aby stopniowo chora osoba się do nich przyzwyczaiła i walczyła ze swoim strachem. Jednak wszystko z umiarem - nie powinno się zmuszać nikogo do takich sytuacji, ponieważ może to tylko wpłynąć zniechęcająco. Lepiej stopniowo i w mniejszym gronie doprowadzać do spotkań z innymi ludźmi oraz doceniać poczynione postępy i chęci.

Mutyzm wybiórczy – leki

Wiele badań wykazało, że najskuteczniejszą formą leczenia tej dolegliwości jest połączenie terapii i leków. Trzeba zaznaczyć, że leki są uzupełnieniem w sytuacji, gdy same techniki behawioralne nie wystarczą w niwelowaniu zahamowań społecznych u pacjentów. Najczęściej stosuje się w tym przypadku leki blokujące lub hamujące wychwyt zwrotny serotoniny, a także inne leki wpływające na norepinefrynę i dopaminę.